Deelnemers van de Stichting Passiefbouw bezochten 31 maart de Goudse Scholengemeenschap Leo Vroman. Dit is de eerste school voor voortgezet onderwijs in Nederland die is ontworpen volgens de principes van Passiefbouwen. Daarnaast voldoet de school aan de criteria voor Frisse Scholen (klasse A en B). Passiefhuispartner EnergieGids ging eveneens een frisse neus halen in deze bijzondere school en hoorde van de rector en architect de uitdaging die werd aangegaan.
Door ING. Frank de Groot
‘Het klassikale onderwijs verandert. De spanningsboog bij leerlingen is erg kort. De omgeving moet blijven inspireren. Vandaar dat we in deze school geen klassen en ook geen gangen meer hebben’, zegt rector Herman van Tongerloo. Een school zonder klassen en gangen? De Scholengemeenschap Leo Vroman bewijst dat het kan. ‘Gangen vragen veel ruimte binnen een school, maar ze worden alleen gebruikt in de pauzes, om van klas te wisselen of als je eruit wordt gestuurd. Daarom hebben wij gezegd: we schrappen de gangen, zodat we meer ruimte krijgen. Hoe? Door uit te gaan van leergebieden, in plaats van klassen.’
Ontwerp
De school voor HAVO en VWO met bijna duizend leerlingen is ingedeeld op basis van leerlingdomeinen. Dat zijn kleinschalige afdelingen als thuisbasis voor een vaste groep van ongeveer 70 leerlingen. Het gebouw met een BVO van 6.500 m2 heeft een driehoekige plattegrond, met in het hart een groot driehoekig atrium. Hier bevindt zich de verblijfsruimte voor de pauzes. Verder bevinden zich op de begane grond het auditorium en de speciale onderwijsruimten voor handvaardigheid, tekenen en techniek.
In de drie hoeken van het drielaagse gebouw liggen de trappenhuizen met ieder een opvallende eigen kleur, toiletgroepen en technische ruimten. De trappenhuizen ontsluiten de leerlingdomeinen, die deels bestaan uit open studieruimten, met tevens de leerlingkluisjes en kapstokken. Ook zijn er ruimten die door schuifwanden zijn af te sluiten, bijvoorbeeld voor instructies of besloten overleg. Door de fl bele indeelbaarheid, kunnen domeinen groeien of krimpen. Vanuit de domeinen heeft men door het gebruik van veel glas een vrij zicht op het centrale atrium en vice versa.
Waarom is gekozen voor het nastreven van de passief bouwen principes? Zo is bijvoorbeeld het totale energieverbruik van de school minder dan 15 kWh/m2. Voor een traditionele school is dat meer dan zeven keer zo hoog. En daarnaast is er sprake van een hoog binnencomfort door de regels van Frisse Scholen te volgen. ‘Als school heb je ook een maatschappelijke functie. Dat geeft de verplichting om ook een energiezuinig en gezond gebouw neer te zetten’, zegt Van Tongerloo.
De gemeenteraad was het daar direct mee eens, maar het mocht niet meer kosten.
‘De gemeente kijkt helaas toch naar de initiële kosten en niet de Total Cost of Ownership. Daarom hebben we zelf de kosten en baten op een rij gezet en de meerkosten voorgefinancierd. Want uiteindelijk besparen we natuurlijk fors op de energiekosten. Ook hebben we subsidie gekregen. Doordat we echter in de zomer met natuurlijke nachtkoeling werken en geen airco hebben, moet je wel accepteren dat het op een warme zomerse dag aan de zonkant wat warmer kan worden in de lokalen, ondanks de buitenzonwering. Maar dat heeft tot nu toe nog niet tot klachten geleid. We zijn erg tevreden over dit gebouw.’
Rector Herman van Tongerloo (links) en Frank Grootenboer, voorzitter Stichting Passief Bouwen, beantwoorden vragen uit de zaal.
Bijzondere details
Architect ir. Pim Pompen van Broekbakema wijst de deelnemers op enkele bijzondere aspecten in het gebouw. ‘We creëren nog te vaak gebouwen die te veel geconditioneerd zijn. Dat gaat ten koste van de kwaliteit van het binnenklimaat. Juist bij passief bouwen is een goed binnencomfort heel belangrijk. Vandaar dat dit gebouw zo is ontworpen dat optimaal kan worden geprofiteerd van daglicht en passieve dagen nachtkoeling en verwarming. Dat kan door de thermische massa van het gebouw te benutten. Bij dit schoolgebouw zijn dat de zware betonnen vloeren en constructieve wanden, zoals in de trapkernen.’
Om de thermische massa van het beton te benutten wordt in de zomer natuurlijke nachtkoeling toegepast, waarbij
’s nachts koelere buitenlucht het gebouw binnenstroomt. Het beton houdt die lage temperatuur langere tijd vast en geeft die overdag weer gedoseerd af. In de winter werkt het principe andersom. Pompen: ‘Maar de passieve koeling en verwarming werken onvoldoende wanneer we het beton gaan bekleden met bijvoorbeeld gipsplaten of door er een gesloten systeemplafond onder te hangen. Vandaar dat er in dit gebouw plafond-eilanden en baffl plafonds zijn toegepast, waartussen het beton nog gewoon is te zien. Voor een goede akoestiek zijn die plafond eilanden voorzien van akoestische geperforeerde gipsplaten of baffl Hetzelfde geldt voor de betonnen wanden van de drie trapkernen: die zijn ook in het zicht gebleven.’
Volgens de architect is er tevens veel aandacht geschonken aan de stootvastheid van de lagere delen van de wanden en
Architect Pim Pompen (in het midden) geeft de deelnemers een rondleiding door de school.
Het centrale atrium, met achterin twee van de drie gekleurde trappenhuizen. Foto: Menno Emmink. Techniekruimte op de begane grond. Foto: Menno Emmink.
gevels: ‘Leerlingen gaan soms wat minder zachtzinnig om met de wanden, dus is er gekozen voor een stevige houten lambrisering tot een hoogte van circa 1,40 meter. Daarboven is voor gipsplaten gekozen. De gevel van het gebouw is om dezelfde reden op de begane grond gewoon gemetseld.’
De gevel van de eerste en tweede verdieping is bekleed met geprofileerde staalplaat. Pompen: ‘Bij scholenbouw staan de budgetten altijd onder druk, dus hebben we voor een relatief goedkope, maar toch fraaie gevel van geprofileerde staalplaat gekozen. De bakstenen gevel op de begane grond is in een lichte kleur geschilderd. Ook weer een bewuste keuze: een anti-graffiti coating is te duur. Nu kan de gebouwbeheer der bij eventuele graffiti het betreffende geveldeel gewoon overschilderen. Tevens hebben we uitstekende delen aan de gevel vermeden, omdat je dan de kans verhoogt dat buiten schooltijd er hangjongeren gaan schuilen. Naast de school ligt er bijvoorbeeld een skatebaan.’
De leerlingdomeinen, die deels bestaan uit open studieruimten,
met tevens de leerlingkluisjes en kapstokken.
ook zijn er ruimten die door schuifwanden zijn af te sluiten,
bijvoorbeeld voor instructies of besloten overleg.
Foto: Menno Emmink.
Energetische aspecten
Uiteraard is energiebesparing bij een school die volgens de eisen van passief bouwen is gebouwd een belangrijk uitgangspunt. Het totale energiegebruik is minder dan 15 kWh/m2. De gevel is dan ook zwaar geïsoleerd: Rc-waarde is 7,0 m2K/W. Tevens heeft de schil een hoge luchtdichtheid: qv:10-waarde = 0,2 dm3/s.m2. Bij traditionele gebouwen ligt die waarde rond 0,6, hetgeen als normaal wordt beschouwd als ‘verhoogd niveau voor gebouwen met gebalanceerde ventilatie met WTW’.
Verder is drie-laagse beglazing toegepast en zijn de zonbelaste gevels voorzien van buitenzonwering met lamellen.
Het gebouw heeft verder een gebalanceerd en CO2-gestuurd ventilatiesysteem. Door de goed geïsoleerde schil, automatische buitenzonwering en passieve koeling met beton is er geen koelinstallatie nodig. Daarnaast kan in de winter worden volstaan met een relatief lichte stookinstallatie (cv-ketels in cascade-opstelling) met een maximaal vermogen van 300 kW. In pieksituaties springen de decentrale naverwarmers in het ventilatiesysteem bij. Die halen warmte uit ventilatielucht.
Nagenoeg de hele school wordt met lucht verwarmd. Alleen in enkele docentenkamers zijn radiatoren geplaatst.
Ook aan energiezuinige verlichting is gedacht. In de hele school zijn energiezuinige, daglicht gestuurde armaturen aangebracht met aanwezigheidsdetectie. Daarnaast zorgt de uitbundige toetreding van daglicht voor een verminderde behoefte aan kunstlicht.
Na de uitgebreide uitleg van rector en architect volgt een rondleiding door het gebouw. De deelnemers zijn unaniem: waren we maar weer jong en konden we dan maar naar zo’n school toe gaan! Wat dat betreft is er veel verbeterd in het onderwijs.
Docentenruimte. Foto: Menno Emmink.
Download hier de originele publicatie (pdf) :
