De laatste tijd wordt er veel gepubliceerd over het ongezonde binnenklimaat bij scholen. Een school renoveren of te bouwen komt ook met specifieke uitdaging, maar dat wil niet zeggen dat er geen oplossingen zijn. Een school waar ik met adviesbureau Bergenbos nauw bij betrokken was BBS Nieuw Zuid (Gestelse buurt/de Meerendonk) gelegen te ’s-Hertogenbosch. Een school ontwikkeld door Brabant Wonen en ontworpen door Compen Architecten in Eindhoven, die met passie de regels van een goed energetisch gebouw verwerkte in een fantastisch ontwerp.
Af en toe bezoek ik oude projecten en hoe ze het klimaat ervaren. Deze school is 5 jaar geleden opgeleverd en ziet er uit als een normale school. Door Sandy van Meeteren, de nieuwe directrice van KC de Vlindertuin, werd ik hartelijk ontvangen. Ze was volledig verrast toen ik vertelde dat deze school helemaal niet zo gewoon is. Na een leuk gesprek gaf ze ook aan dat ze dan ook geen klachten over het binnenklimaat van leerlingen en leerkrachten. Maar zo gewoon is dat niet gezien de recente artikelen van de afgelopen tijd van een ongezond binnenklimaat op scholen. Dit merken we wel vaker, als er geen problemen voordoen, dan beschouwen we niet als afwijkend maar we realiseren ons niet dat dit niet heel vaak voorkomt.
Een gezond binnenklimaat
Bij een passief gebouw vergeten we vaak dat het een bijzonder gebouw is omdat er geen klachten zijn. Helaas zijn er nog steeds weinig van deze scholen gebouwd, BBS Nieuw Zuid is namelijk een school met het frisse scholen concept en heeft het certificaat PassiefBouwenKeur. Om dit certificaat te behalen dient de gebouwkwaliteit uitstekend te zijn en dient de ventilatie goed ingeregeld te zijn. Deze school heeft balansventilatie, met warmteterugwinning en een uitstekend fijnstoffilter die zorgt dat verse lucht met een aangename temperatuur de klaslokalen instroomt.
Deze ventilatie werkt alleen goed als alle kieren gedicht zijn. Ik probeer dit te illustreren aan de hand van een voorbeeld. Iedereen heeft wel eens een luchtbed opgeblazen, als het luchtbed vol geblazen is kan er geen lucht meer bij. Als je aan de andere kant van de inblaasopeningen een gat erbij maakt en je blijft lucht erin blazen krijg je een bepaalde balans. De lucht die je erin blaast gaat via het andere gaatje er weer uit. Dit is balans ventilatie. Er zijn veel misvattingen over balansventilatie en sommige misvattingen begrijp ik ook wel als er geen goed onderhoud wordt gepleegd of de gebouwschil niet kierdicht is, maar dat is geen reden om dit geweldige systeem niet toe te passen. Grote fabrikanten als Zehnder en Brink Climate Systems, hebben veel ervaringen op dit gebied en kunnen goed hierin adviseren.
Als het luchtbed geen 1 gat, maar tientallen gaten heeft, wordt het effect van balans teniet gedaan. In het bouwbesluit hebben we dit opgelost om te concluderen dat we veel meer moeten ventileren dan noodzakelijk, zodat de lucht dan waarschijnlijk wel overal komt. Maar we weten helaas beter. De lucht stroomt niet naar de plek waar het naartoe moet (ondanks het feit dat we soms pijltjes plaatsen) en er ontstaat een oncomfortabel binnenklimaat. In de winter te droog en als de lucht niet goed gefilterd wordt dan krijgen we ook continu teveel fijnstof binnen. Fijnstof is schadelijk voor de gezondheid en is een verzamelnaam voor heel kleine deeltjes in de lucht, die met het blote oog niet zien. Een fabel is dat fijnstof alleen maar dicht bij snelwegen aanwezig is, een verhoogde concentratie is er wel bij snelwegen, maar de grootse bron van fijnstof komt vanuit het buitenland.
Luchtdoorlatendheidsmeting
Met passief bouwen lossen we dit gezondheidsprobleem op door met opleveringen en vaak ook tussentijds een luchtdoorlatendheidsmeting van de gebouwschil (blowerdoor meting) te doen. Als de schil goed kierdicht is, werkt het balans ventilatiesysteem naar behoren en de lucht die we ventileren wordt gefilterd, waardoor verse lucht naar binnenstroomt. Frisse lucht is iets anders, dit is ‘koude’ lucht in de wintersituatie door infiltratie (ongewenste ventilatie) ongefilterd naar binnenstroomt. Daarom is het in Nederland ook erg bijzonder dat we systemen met roosters, zonder filters en zonder warmteterugwinning nog steeds toestaan in een land met een hoge concentratie luchtverontreinigende stoffen.
Kierdicht bouwen is de basis van een goed werkende ventilatie. Bij BBS Nieuw Zuid heeft Nieman Raadgevende Ingenieurs B.V. de luchtdoorlatendheidsmeting van de gebouwschil van deze school gemeten, wat een voorwaarde is voor het halen van het PassiefBouwenKeur. De eis voor passief bouwen dat er maximaal 0,6 luchtwisseling per uur morgen zijn bij 50Pa. drukverschil tussen binnen en buiten. Dit staat gelijk aan windkracht 4 tot 5 Bft. Vaak wordt gezegd dat dit moeilijk te halen zijn, maar met goed advies en een goed bouwteam heeft deze school een N50 waarde gehaald van 0,127 luchtwisselingen per uur, zie ook onderstaande tabel.
Volgens Bouwbesluit mag de luchtvolumestroom van een gebouw niet de 200 dm3/s overschrijden. Deze waarde geldt echter voor een gebouw van maximaal 500 m3. Is het gebouw groter dan 500 m3, dan zal dit verrekend moeten worden. Dit is in onderstaande tabel 5 weergegeven. De uitgevoerde meting is een meting die voldoet aan de voorwaarden zoals genoemd in de NEN 2686. Om een indicatie te krijgen wat de gemeten qv,10 is van dit gebouw, is in de volgende tabel de qv,10-waarde gegeven. Deze school heeft een uitsekende Qv10kar waarde van 0.040 dm3/s.m2.
Normen zijn vaak goed, echter dan dienen ze wel eenoudig begrepen te worden. Wat zegt deze QV10kar norm nu, als we 200 dm3/s omrekenen in m3 per uur betekend dat een gebouw van 500 m3 maximaal 720 m3 per uur mag infiltreren per uur met 10 Pascal drukverschil. 10 Pascal staat gelijk aan 10 meter hoogte verschil of een zuchtje wind. Echt bizar veel dus, warmtetrugwinning uit ventilatielucht heeft dan ook minder nut. Dus laten we eerst de kieren aanpakken. In de nationale kierjact (kierenjacht.nl) uit 1979 werd dit al verteld, kieren zijn klieren. Laten we dit hoger op deagenda zetten. Gezond ventileren werkt pas goed er geen infiltratie is.
Nog een mooi schoolvoorbeeld
Een ander mooi schoolvoorbeeld van het PassiefBouwenKeur is de Goudse Scholengemeenschap Leo Vroman. Dit is de eerste school voor voortgezet onderwijs in Nederland die is ontworpen volgens de principes van passief bouwen. Daarnaast voldoet de school aan de criteria voor Frisse Scholen (klasse A en B).
Naast begrip is ook handhaving belangrijk, als blowerdoortester kom ik helaas nog al te vaak tegen, dat zelfs deze minimale eisen van het bouwbesluit niet gehaald wordt. Logisch dat sommige systemen niet goed functioneren. Vertrouwen is goed, maar controleren is vaak beter….. Met het PassiefBouwenKeur, ben je kwaliteit verzekerd en de Stichting PassiefBouwen draagt zorg bij dat dit goed gebeurd.
Momenteel zijn er plannen in de maak, waarin staat dat schoolbesturen ook zelf mogen investeren in gebouwen. Dit mag in principe momenteel niet, vanwege een investeringsplafond per m2 vloeroppervlak. In projecten waar ik bij zit worden de extra investeringen soms gedaan door een gemeente of een investeerder, waarbij het verschil terugbetaald wordt door het voordeel op onder meer de energiekosten. Laat schoolbesturen alsjeblieft direct profiteren van financieel voordeel en laat het investeringsplafond daarbij los, als men besluit te investeren in logische duurzame maatregelen, een passieve school is hiervan het ‘klassieke’ en meest logische voorbeeld, waar alles perfect op mekaar is afgestemd. Zodat er een prikkel ontstaat slim met geld om te gaan en dit vaak een op een gaat met het bevorderen van duurzaamheid en een gezonder binnenklimaat voor onze kinderen.